Jeszcze przed rokiem większość z nas prawdopodobnie kojarzyła pojęcie odporności ze zdrowiem somatycznym. Nie myśleliśmy o własnej odporności w kategoriach psychiki. W sytuacji pandemii coraz bardziej uświadamiamy sobie, jak ważna jest nasza kondycja psychiczna. Ona bowiem oprócz zdrowego trybu życia ma duże znaczenie w budowaniu odporności na choroby.
Na szczęście sami możemy rozwijać cechy osobowości wspierające układ odpornościowy.
Czym jest osobowość silna immunologicznie?
Koncepcję osobowości silnej immunologicznie przedstawił w latach 90-tych ubiegłego wieku Henry Dreher badacz z zakresu psychosomatyki. Uważał, że osobowość silna immunologicznie przezwycięża stresujące wydarzenia nie z negacją, ale z akceptacją, elastycznością i chęcią do nauki oraz rozwoju. Ma również zdolność znalezienia radości i sensu, a nawet zachowania zdrowia, kiedy życie stawia ją wobec najtrudniejszych wyzwań.
Dreher wyróżnił siedem cech osobowości wpływających nie tylko na odporność psychiczną, ale też fizyczną organizmu człowieka.
Oto lista cech budujących odporność na choroby. Każda z nich w bezpośredni lub pośredni sposób poprawia siłę i sprawność układu odpornościowego:
- wrażliwość na własne emocje (the ACE factor)
- zdolność do zwierzeń (the capacity to confide)
- siła charakteru (hardiness)
- asertywność (assertiveness)
- budowanie relacji opartych na zaufaniu (affiliative trust)
- zdrowe pomaganie (healthy helping)
- złożoność Ja (self-complexity).
Cecha 1 – Wrażliwość na własne emocje
Pierwszy z czynników budujących odporność to czynnik ACE. Jego nazwa stanowi akronim od pierwszych liter elementów składających się na ACE, czyli:
• rozpoznawanie własnych emocji (A – attend), • uświadamianie sobie ich przyczyn (C – connect) • wyrażanie tego, co przeżywamy (express).
Praca nad własnym ACE to uważne słuchanie swojego organizmu, sygnałów z ciała i umysłu wskazujących na pojawianie się określonych emocji. Może to być dostrzeganie wczesnych objawów zmęczenia pracą, czy dolegliwości, które niezauważone zaczynają stawać się dokuczliwe. To także obserwacja myśli, dominującego monologu uruchamianego w głowie. Kolejnym krokiem jest wyrażanie emocji, nazywanie ich, używanie w komunikacji.• Czy wiem, dlaczego czuję to, co czuję w danej sytuacji? • Czy wyrażam emocje tak, aby nie krzywdzić przy tym innych ludzi? • Czy w pracy okazuję emocje, które przeżywam?
Cecha 2 – Zdolność do zwierzeń
Kolejna cecha silna immunologicznie to nic innego, jak umiejętność ujawniania swoich myśli, opinii, uczuć. To także dzielenie się z drugą osobą swymi sekretami, porażkami i sukcesami. Cecha kojarzącą się ze sferą prywatną ma również znaczenie w środowisku pracy. Posiadanie w zespole osoby, którą możemy traktować jako przyjaciela, czy dobrego kolegę należy do czynników wspierających efektywność.
• Czy w pracy jest taka osoba, z którą otwarcie mogę porozmawiać o swoich problemach? • Czy atmosfera w pracy sprzyja dzieleniu się przeze mnie nawet niepopularnymi opiniami?
Cecha 3 – Siła charakteru
Jak pokazują badania, ludzie o osobowości odpornej wykazują wysoki stopień zaangażowania i poczucia kontroli przy jednoczesnym traktowaniu sytuacji trudnych jak wyzwania, z którym chcą sobie poradzić. Towarzyszy im przekonanie, że zmiany są czymś naturalnym w życiu, okazją do rozwoju, a nie wyłącznie zagrożeniem bezpieczeństwa. Mają poczucie, że można wpływać na jakość własnego życia, związki z innymi ludźmi, wybór pracy. Angażują się w różne aktywności, z poczuciem sensu tego, co robią.
• Czy widzę sens mojej pracy? • Czy potrafię rozpoznać, na co mam wpływ i zaplanować działanie?
Cecha 4 – Asertywność Asertywność czasami utożsamiana jest wyłącznie ze stawianiem granic, mówieniem „nie”. Jednak dla budowania odporności ważna jest nie tyle umiejętność odmawiania, co otwarte, bezpośrednie wyrażanie uczuć, pragnień i potrzeb oraz przejrzysta komunikacja z innymi ludźmi. Bycie konkretnym w komunikacji i zachowanie szacunku do rozmówcy sprzyja budowaniu komunikatów zgodnych z duchem komunikacji bez przemocy.• Czy umiem prosić o to, na czym szczególnie mi zależy? • Czy odmawiam prośby, której nie chcę spełnić, podając otwarcie przyczyny odmowy?
Cecha 5 – Budowanie relacji opartych na zaufaniu Kolejna cecha osobowości silnej immunologicznie oznacza łatwość nawiązywania głębszych relacji z innymi ludźmi. Cechuje ludzi silnie zmotywowanych do tworzenia związków z innymi, opartych na zaufaniu. Badania z obszaru psychosomatyki pokazują, że u osób z wysokim poziomem tej cechy układ immunologiczny działa bardzo sprawnie nawet w warunkach dużego stresu. Zaufanie w relacjach zawodowych również stwarza przestrzeń, w których można swobodnie wyrażać swoje zdanie, różnić się w opiniach, jednocześnie inspirując się i osiągać rezultaty.• Czy dbam o relacje z ludźmi, na których mi zależy? • Czy mam w swoim otoczeniu osoby, na które mogę liczyć w trudnej sytuacji?
Cecha 6 – Zdrowe pomaganie Pomaganie ma dobroczynny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. Szczególnie ważny jest kontakt pomagającego z osobą, której udzielamy wsparcia, pomaganie nie tylko bliskim, ale i obcym ludziom oraz regularność działania. Okazuje się, że pomaganie innym wywołuje efekt podobny do zjawiska „euforii biegacza”, w której regularne ćwiczenia fizyczne stymulują układ immunologiczny. Oczy i uszy otwarte, zainteresowanie drugą osobą to przesłanki do tego, aby pomagać w niewymuszony sposób.• Czy pomaganie sprawia mi przyjemność? • Czy inicjuję akcje pomocy dla osób potrzebujących wsparcia?
Cecha 7 – Złożoność JA Posiadanie i rozwijanie wielu istotnych dla siebie obszarów aktywności. Człowiek odporny to ten, który ma wiele zainteresowań, pełni różne życiowe role, angażuje się w szereg ważnych dla niego działań. Złożoność Ja jest szczególnie istotna w sytuacji stresu. Przykładem może być utrata pracy, która nie powoduje zachwiania poczucia własnej wartości czy obniżenia samooceny. Człowiek, którego Ja jest wielowymiarowe potrafi skupić się w takiej sytuacji na innych, ważnych dla niego elementach życia, obniżając tym samym negatywne skutki stresu. Ta cecha jest także istotna w sytuacji izolacji utrudniającej naszą aktywność zmuszając nas do przestawienia swoich zajęć na nowy tryb działania.• Czy mam czas na swoje hobby? • Czy na urlopie wypoczywam? • Czy wiem, czym zajęłabym się/zająłbym się, gdybym straciła/stracił pracę?
Czy masz osobowość silną immunologicznie? Cechy osobowości budujące odporność organizmu to pewne dyspozycje do określonego, zdrowego zachowania. Od nas zależy, na ile kształtujemy je w codziennym życiu i działaniu. Nie jest to zestaw dany nielicznym z nas w chwili narodzin, zapisany w genach i niezmienny. Niech wakacje będą okazją do analizy tego, co robimy dla budowania osobowości odpornej na wirusy.